**Γράφει η Τρισεύγενη Γ. Γκοτσίνου
Παναγιώτης Ποταγός – Η ιστορία ενός σύγχρονου εξερευνητή
120 χρόνια από το θάνατο του (13/2/1903 – 13/2/2023)
(Βυτίνα Αρκαδίας 1839–Νυμφές Κέρκυρας 1903)
Και ποιος δεν έχει διαβάσει ιστορίες για εξερευνητές και θαλασσοπόρους…και ποιος δεν έχει ζηλέψει –έστω και λίγο- τις περιπέτειες αυτών των ανθρώπων, την τόλμη τους για να κάνουν τρόπο ζωής αυτό που οι πολλοί διστάζοντας να το αποδεχθούν το βαφτίζουν τρέλα, τον ενθουσιασμό που θα ένιωθαν κάθε φορά που γνώριζαν έναν καινούριο τόπο! Τα μεγάλα ταξίδια, όμως, σε κόσμους μακρινούς κι άγνωρους δεν υπάρχουν μονάχα στη φαντασία των μικρών παιδιών μα και στη θέληση και το πείσμα των μεγαλύτερων. Ένα τέτοιο, μεγάλο παιδί υπήρξε και ο δικός μας Αρκάς, ο Παναγιώτης Ποταγός.
Γεννημένος στη Βυτίνα στα 1839, ο Ποταγός τελείωσε το σχολείο στο χωριό. Αν και δεν γνώρισε τον πατέρα του, επηρεάστηκε βαθιά από εκείνον μιας και η μελέτη των συγγραμμάτων της βιβλιοθήκης του σπιτιού του γαλούχησαν τον νεαρό Παναγιώτη κάνοντάς τον να αγαπήσει την ευρυμάθεια και να εμπνευστεί από τους αρχαίους διανοητές. Ύστερα μετέβη στην Αθήνα για να σπουδάσει γιατρός. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι με επιτυχία. Εκείνη την περίοδο η χώρα μαστιζόταν από επιδημία χολέρας, στην αντιμετώπισή της ο Ποταγός πρόσεφερε με τέτοιο ζήλο τις υπηρεσίες του ώστε τιμήθηκε από το γαλλικό κράτος. Επέστρεψε στην Ελλάδα και εργάστηκε για έναν χρόνο. Η ασταθής πολιτική κατάσταση του νεοσύστατου κράτους- που δεν είχε μπει ακόμη στην τροχιά των αρχών και των αξιών- από τη μια και οι αναζητήσεις του από την άλλη -που δεν ταίριαζαν με το πνευματικό επίπεδο του περίγυρού του- τον ώθησαν να ακολουθήσει τη φωνή μέσα του που τον καλούσε να ταξιδέψει σε τόπους ξένους.
Οδυσσέας, Παυσανίας, Στράβων… ποιον άραγε να θαύμαζε περισσότερο; Στα βήματα των αρχαίων περιηγητών βάλθηκε να κάνει τον μύθο ιστορία και την ιστορία πραματικότητα! Δεκαπέντε χρόνια περιπλανήσεων και καταγραφής λαών και τόπων ο Ποταγός αψηφώντας τις δυσκολίες της εποχής, προσπερνώντας την απουσία κρατικής στήριξης, ανεχόμενος τον πόλεμο όσων επεδίωκαν να απαξιώσουν το έργο του τα κατάφερε! Τρία μεγάλα ταξίδια με προορισμό τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Παμίρ, την Κίνα, την Μογγολία, τη Σιβηρία. Ύστερα στο Σουέζ, τις Ινδίες και την Περσία. Έπειτα στο Σουδάν, την Κ. Αφρική και το Κογκό.
Σελίδες ατελείωτες οι σημειώσεις του για τους λαούς, τα έθιμά τους, την χλωρίδα και την ΄πανίδα των τόπων που επισκέφθηκε. Άλλοτε με τα πόδια κι άλλοτε με άλογο ο μοναχικός περιηγητής δίχως τα επιστημονικά όργανα της εποχής μα κουβαλώντας στη βαλίτσα του μονάχα τη φλόγα ενός αληθινού εξερευνητή! Βαθιά ανθρωπιστής κατέγραψε τις δυσκολίες διαβίωσης τόσων λαών, με τις ιατρικές του γνώσεις στήριζε όσους βρίσκονταν στο διάβα του κι είχαν ανάγκη, αντιτάχθηκε στην αποικιοκρατία βιώνοντας για τούτο την εχθρική στάση των βρετανών, στηλίτευσε το σαθρό ελληνικό κράτος εισπράττοντας την αδιαφορία και την περιφρόνηση για το σπουδαίο έργο του -όταν επέστρεψε στην πατρίδα-.
Ένα πρωτόγνωρο κι αληθινό κατόρθωμα το γεγονός πως διέσχισε το όρος Παμίρ. Ανακάλυψε τον άγνωστο ως τότε ποταμό Μπόμου στην Αφρική. Η ελληνική ιθαγένειά του άνοιξε πόρτες στις χώρες της Ασίας εκεί που άλλοι δυτικοί τις έβρισκαν κλειστές. Με το κύρος της προσωπικότητάς του απέτρεψε έναν εμφύλιο πόλεμο στο Αφγανιστάν. Στα βάθη της Ασίας κατάφερε να βρει -τόσους αιώνες μετά- το πολιτιστικό αποτύπωμα του Μ. Αλεξάνρου σε ανθρώπους που ασπάζονταν τον ελληνικό πολιτισμό κι αυτή η συγκλονιστική διαπίστωση και μαζί η ιστορική μνήνη εκείνων των ανθρώπων έμελλε λίγο καιρό αργότερα να ριχθεί βίαια στη δίνη του χρόνου από τον υποχρεωτικό εξισλαμισμό τους…
Και ενώ συγκέντρωνε υλικό σπουδαίο για τους δυο τόμους των περιγήσεών του δεχόταν τα πυρά εκείνων που απαξίωναν την αφοσοίωσή του σε αυτά τα ταξίδια ζωής και απέρριπταν την ακρίβεια των λεγομένων του θεωρώντας ερασιτεχνισμό την έλλειψη χρήσης των οργάνων μέτρησης της εποχής. Κλειστές πόρτες που έκρυβαν την στενομυαλιά, τη ζήλια και την μικροπρέπεια τόσο στο εξωτερικό όσο και την ίδια την Ελλάδα. Μονάχα στη Γαλλία έχαιρε αποδοχής η προσωπικότητά του τόσο ώς ιατρού όσο και ως εξερευνητή αφού τιμήθηκε και για τις ιατρικές του υπηρεσίες μα και εκδόθηκε από την Γεωγραφική Εταιρεία Παρισιού ο 1ος τόμος του έργου του. Φυσικά το επιστέγασμα της πλήρους αναγνώρισης της 15ετούς προσφοράς του ήρθε από τον βασιλιά του Βελγίου που τον κάλεσε να υπογράψει στην «Χρυσή Βίβλο των Περιηγητών» απονέμοντας του την ύψιστη τιμή. Εκείνος που για χρόνια ματαίως προσπαθούσε να προβληθεί το έργο του και όχι το πρόσωπό του υπέγραψε με ταπεινότητα «Εις Έλλην».
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έμεινε στην Κέρκυρα, ξεχασμένος και φτωχός δίχως κανείς να ενδιαφέρεται για το έργο του – μέρος μεγάλο του οποίου δυστυχώς χάθηκε…!- μήτε για τον ίδιο. Αν και διαβιούσε δίχως να μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα αναγκαία για τον ίδιο, συνέχιζε να προσφέρει τις ιατρικές υπηρεσίες του και μάλιστα δωρεάν σε όσους αδυνατούσαν να τον πληρώσουν. Έφυγε αθόρυβα στις 13 Φεβρουαρίου του 1903.
Υπογράφοντας «εις Έλλην» έδωσε τη σκυτάλη της πορείας του στο χρόνο… σαν να ήθελε να κληρονομήσει τις αρετές του και τη φλόγα του εξερευνητή σε όσους αληθινά αναζητούν υγιή πρότυπα για να στηριχθούν, σε όσους αληθινά αναζητούν να βγάλουν από τη λησμονιά και να τιμήσουν ανθρώπους που με το πέρασμά τους έκαναν τη διαφορά σε τούτο τον κόσμο. Για όσους δε γνωρίζετε το χωριό μας και τύχει να βρεθείτε στη Βυτίνα, αναζητήστε την προτομή του. Παράδοξο και ειρωνικό ταυτόχρονα, όπως ταπεινά κι αθόρυβα έζησε ο ίδιος έτσι και η προτομή του σχεδόν κρυμμένη -δίχως να βρίσκεται σε περίοπτη θέση- στέκει στο πλάι της Εκκλησίας του Αγίου Τρύφωνα. 120 χρόνια μετά τον θάνατό του το έργο του από τη μια και η αντιμετώπιση που βίωσε για την προσφορά του από την άλλη αποτελεί μια πολύ καλή τροφή για σκέψη… ποιους άραγε επιλέγει η κοινωνία να προβάλει και ποιους διαλέγει να τους ρίχνει στη λησμονιά;
