Είναι παραδεκτό από τους ιστορικούς ότι ολόκληρη η Ελληνική Μυθολογία περιλαμβάνεται στην Αρκαδική, αλλά και η Αρκαδική περιλαμβάνεται στη Γορτυνιακή.
Ο Αλφειός, ο Λούσιος, ο Λάδωνας, ο Ερύμανθος, ο Βουφάγος ποταμός (μεταξύ Ριζοσπηλιάς και Κοκκορά), ο Βρευθεάτης στο Παλαιόκαστρο είναι ποταμοί με πλούσια μυθολογία.
Στη Γορτυνία ανήκει η κορυφή Διαφόρτι, του όρους Λυκαίου (Δια+φέρω), όπου πίστευαν ότι γεννήθηκε ο Δίας και στο Λούσιο τον έλουσαν. Αλλά και ο τραγοπόδαρος αρκαδικός Θεός ο Παν στα γορτυνιακά δάση και στα γορτυνιακά αυτά ποτάμια και τα τόσα πολλά κεφαλάρια έπαιζε και χόρευε με τις Δρυάδες, τις Αμαδρυάδες και τις Νεράιδες, παίζοντας τον αυλό του.
Ένα από τα 4 προϊστορικά κράτη της Αρκαδίας ήταν η Παρρασία. Πρωτεύουσά του ήταν η αρκαδική πόλη Φαρά, Φαραία, Φηρή, για την οποία κάνει ευρύτατο λόγο ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Είχε Βασιλιά τον Ορσίλοχο, γιο του Αλφειού. Παιδί του ήταν ο Διοκλής, του οποίου δύο δίδυμα παιδιά σκότωσε στον Τρωικό πόλεμο ο Αινείας. Στου Διοκλή το παλάτι, κοιμήθηκε δύο φορές ο Τηλέμαχος πηγαίνοντας από την Ιθάκη στο Νέστορα και από εκεί στο Μενέλαο να ρωτήσει, να μάθει για τον πατέρα του Οδυσσέα.
Από το όνομα Φαρά πήρε το κράτος του Ορσιχόλου και ονομάστηκε Φαρασία και κατ’ αντικατάσταση του χειλόφωνου Φ με το ίδιο Π έγινε Παρασία και διπλασίασε το ρ και γράφεται Παρρασία.
Η Παρρασία περιελάμβανε τη σημερινή Νότιο Γορτυνία, δηλ. το όρος Ερύμανθο (νότιες πλαγιές του), τη Φολόη, το βαθούλωμα της Ηραίας, την οροσειρά του Λυκαίους έως τη Μίνθη και το Οροπέδιο της Μεγαλόπολης. Στην Παρρασία ανήκαν η Μαινάλιος Θεισόα στην Καρκαλού, η Τεύθις στη Δημητσάνα, η Λυκόσουρα, η Λυκαία Θεισόα στου Λάβδα, η Φυγαλεία πίσω από την Ανδρίτσαινα, οι Βάσσες, η Αληφήρα, η Ηραία, η Γορτυνία.
Στην παλαιά πόλη Φαρά, Φαραί (α) ή κατά τον Όμηρο Φηρή εντοπίστηκε και το μεγαλύτερο μυκηναϊκό νεκροταφείο της Ανατολικής Μεσογείου. Εκεί βρέθηκε και το Νεκρομαντείο του 1200 π.Χ, το μοναδικό στον ελληνικό χώρο, το οποίο ο Όμηρος περιγράφει στη λ΄ ραψωδία.
Στους αρχαίους χρόνους η επαρχία Γορτυνίας με τη σημερινή της μορφή δεν αποτέλεσε ένα τμήμα ενιαίο με ξεχωριστό όνομα. Αντιθέτως στην περιοχή αυτή υπήρχαν αρκετές πόλεις αυτοτελείς, όπως η Γόρτυνα, η Θέλπουσα, η Ηραία, η Τευθίδα, η Θεισόα, το Μεθύδριο κ.α. Το όνομα «Γορτυνία» είναι νεοσύστατο και δόθηκε μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Επί Τουρκοκρατίας έφερε το όνομα «Επαρχία Καρύταινας».
Κατά τη Φραγκοκρατία η περιοχή είχε χωριστεί σε δύο βαρωνίες, της Άκοβας και της Καρύταινας. Την περίοδο αυτή κτίστηκε από τον Φοδεφρείδο ντε Μπρυγιέρ το περίφημο κάστρο της Καρύταινας (1254) που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας.
Η Καρύταινα έδωσε το όνομά της στην περίφημη Βαρωνία της Καρύταινας στη χώρα των Σκορτών. Κατά την Ενετοκρατία, που ακολούθησε τη Φραγκοκρατία, η επαρχία που πήρε το όνομα της Καρύταινας, είχε έκταση που ξεκινούσε έξω από το Λεοντάριο της Μεγαλόπολης, προχωρούσε έως το Αρκουδόρρεμα και το Λιμποβίσι στο Μαίναλο, σ΄όλη τη σημερινή Γορτυνία προς βορρά, έως του Λάλα δυτικά και μέχρι το Λέπρεο και το βουνό Σμέρλα ή Σμέρνα ή Βουνούκα ή Μίνθη νότια.
Τα ίδια όρια είχε και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κατά την Ελληνική Επανάσταση, το Κάστρο της Καρύταινας ήταν το πρώτο ελληνικό κάστρο που περιήλθε στα χέρια του Κολοκοτρώνη το 1821.Ο Κολοκοτρώνης κατά την Επανάσταση επισκεύασε το κάστρο της Καρύταινας και εξασφάλισε εκεί τον άμαχο πληθυσμό στην περίοδο του Ιμπραήμ.
Κατά την βασιλεία του Όθωνα η πρωτεύουσα της επαρχίας μεταφέρθηκε από την Καρύταινα στη Δημητσάνα και μετονομάσθηκε από επαρχία (Καζάς) της Καρύταινας σε επαρχία Γορτυνίας, όνομα που πήρε από την πόλη της αρχαίας Γόρτυνας, που ήταν στη δεξιά όχθη του Λουσίου ποταμού, κάτω από το χωριό Ατσίχωλο και κοντά στις Μονές Προδρόμου και Καλαμίου.