Οκτώ μέρες, μετά τη γιορτή των Χριστουγέννων είναι η γιορτή της Πρωτοχρονιάς και του Αι Βασίλη, που συνοδεύεται από τα έθιμα, που’ πλασε η λαϊκή ψυχή και η φαντασία.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τα σπίτια τους, τα στολίζουν, ζυμώνουν τη βασιλόπιττα, που θα κόψουν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, φτιάχνουν κουλούρια και γλυκά κι ετοιμάζουν τα πλούσια εδέσματα της Πρωτοχρονιάς.
Τα παιδιά μπονώρα μπονώρα (νωρίς) σηκώνονται και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι. Λένε τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα κι ο τόπος γεμίζει από τις παιδικές φωνές, που γεμίζουν τον αέρα!
“Αρχημηνιά κι αρχή χρονιά – ψιλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος – εκκλησιά με τ’άγιο θρόνος.
Αγιος Βασίλης έρχεται – και δεν μας καταδέχεται,
από την Καισαρεία – Συ’σαι αρχόντισσα Κυρία…”..
Οι άντρες, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς μαζεύονται στα κα?φενεία και παίζουν, κατ’εξαίρεση, τυχερά παιχνίδια με χρήμα, για να δόκιμά-· σουν την τύχη τους και να τηρήσουν και το έθιμο.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ξενυχτάνε όλοι, παίζουν, διασκεδάζουν, χαίρονται και υποδέχονται τον καινούριο χρόνο. Στις 12 ακριβώς, που αλλάζει ο χρόνος, χτυπάνε οι καμπάνες, κι εύχονται όλοι “χρόνια πολλά και καλή χρονιά”.
Τη νύχτα της παραμονής οι γυναίκες κάνουν και το αγκάλιασμα των κούτσουρων.
Παίρνουν από την τρακάδα δύο κούτσουρα. Το ένα έχει αρσενικό όνομα και είναι σύμβολο του άντρα και το άλλο θηλυκό, σύμβολο της γυναίκας και τ’αγκαλιάζουν στη φωτιά όπου καίνει όλη τη νύχτα.
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς φορούν τα γιορτινά τους, πάνε στην εκκλησιά και παίρνουν τις ευλογίες του Χριστού μας. Το μεσημέρι κάθονται όλοι γύρω από το πλούσιο Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και κόβουν τη βασιλόπιτα. Οποιος βρει το γούρι (το φλωρί) είναι ο τυχερός της χρονιάς.
Τη μέρα της Πρωτοχρονιάς, όπως και οι Βυζαντινοί μας πρόγονοι, δε δανείζουν κανέναν και δεν αφήνουν κανένα αντικείμενο να βγει από το σπίτι.
Όπως οι Βυζαντινοί και οι Ρωμαίοι, είχαν τη συνήθεια να δίνουν και να δέχονται δώρα την Πρωτοχρονιά, για το καλό του χρόνου, έτσι κι εμείς, προσφέρουμε και δεχόμαστε δώρα. Πολλοί γονείς τα δώρα τούτα τ’αφήνουν κάτω από το προσκέφαλο των παιδιών ή κάτω από το Χριστουγεννιάτικο δέντρο και αυτά πιστεύουν ότι τους τα ‘φερε ο Αγιος Βασίλης.
Την Πρωτοχρονιά, όποιος μπει πρώτος στο σπίτι μας και έχει “ποδαρικό” με γούρι, θα πάνε κατ’ ευχήν όλες οι σοδειές και οι δουλειές του σπιτιού, γι’αυτό όσο μπορούμε φροντίζουμε την Πρωτοχρονιά να μας κάνουν επίσκεψη άνθρωποι με “ποδαρικό”.
Ολη τη μέρα της Πρωτοχρονιάς τρώμε γλυκά κι όχι πικρά ή ξυνά, για να πάει όλος ο χρόνος καλά και να είναι γλυκός.
Φροντίζουμε να μη σπάμε γυάλινα αντικείμενα και να μην κάνουμε ζημιές και αταξίες, γιατί έτσι δεν θα σπάσουμε τίποτα όλο τον χρόνο, ούτε θα κάνουμε ζημιές ή αταξίες.
Ο λαός μας πιστεύει ότι ο παλιός χρόνος γέρασε ενώ ο καινούριος χρόνος είναι νέο παλικάρι. Ακόμη πιστεύει ότι ο Αγιος Βασίλης δεν είναι μόνο κομιστής των δώρων των παιδιών, αλλά τσοπάνης και ζευγολάτης.
Η λαϊκή αντίληψη, που θέλει τον Αγιο Βασίλη τσέλιγκα, οφείλεται σε παρανόηση των ιερών κειμένων της εκκλησίας, που αναφέρει τον Αγιο ως “Μέγαν ποιμενάρχην”.
Ο Αγιος Βασίλης θεωρείται χορηγός των δώρων των παιδιών και η Λαϊκή αντίληψη τον συνδύασε με την ιδιότητα αυτή, λόγω της μεγάλης φιλανθρωπικής του δράσης, όταν ήταν επίσκοπος Καισαρείας.
Ο Αγιος Βασίλης κατέκτησε τη λαϊκή ψυχή κι ο λαός έδωσε ξεχωριστή Θέση στα κάλαντα, στα δώρα και στα έθιμα που συνοδεύουν την παράδοση. Εδωσε ξεχωριστή θέση στον γενναιόδωρο, ασπρομάλλη άγιο γέροντα της Πρωτοχρονιάς.
Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ
Η Πρωτοχρονιά καθιερώθηκε το 46 π.Χ. στη Ρώμη, επί Ιουλίου Καίσαρα. Ο χρόνος μέχρι τότε, άρχιζε τον Μάρτη κι είχε δέκα μήνες. Αργότερα προστέθηκαν ο Γενάρης και ο Φλεβάρης.
Οι τελευταίες μέρες του χρόνου, δηλαδή του Δεκέμβρη, που συνέπιπταν με το χειμερινό Ηλιοστάσιο, ήταν αφιερωμένες στις γιορτές των Βρουμαλίων.
Στις γιορτές αυτές, οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν κι άλλες γιορτές, προς τιμήν του διπρόσωπου Θεού Ιανού “Τις Ιανουάριου Καλένδες” κι έγινε μια περίοδος γιορτών, δώδεκα ημερών, κατά τις οποίες η κραιπάλη των φαγητών, των ποτών και των μεταμφιεσμένων, έδινε και έπαιρνε. Τα έθιμα αυτά, διαδόθηκαν σ’Ανατολή και Δύση και παρέμειναν και μετά Χριστόν.
Το εορταστικό ημερολόγιο της Ανατολικής Εκκλησίας, όπως και το πολιτικό του Βυζαντίου, γιόρταζε την Πρωτοχρονιά, την 1 η Σεπτεμβρίου και καταδίκαζε μάλιστα με επιτίμια αυστηρότητα, την κραιπάλη αυτή “των διαβολικών πανυχίδων της ειδωλολατρίας” και μόνον ο Αγιος Βασίλης και η περιτομή του Κυρίου γιορτάζονταν.
Παρά ταύτα και κατά τη Βυζαντινή εποχή, όλοι γιόρταζαν και γλεντούσαν την 1 η Γενάρη, με κρασοκατάνυξη, σαν αρχή του νέου χρόνου.
** Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Γορτυνία”, από το βιβλίο του αειμνήστου Ευσταθίου I. Σταθόπουλου* με τίτλο “ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ ΜΥΓΔΑΛΙΑ (ΓΛΑΝΙΤΣΙΑ)”
