Πελοπόννησος: Η ετυμολογία της λέξης Μορεάς (Μοριάς)

*Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδος “Γορτυνία”

Γράφει ο Ηλίας Γιαννικόπουλος

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ – ΜΟΡΕΑΣ (ΜΟΡΙΑΣ)

Μορέας  ή Μοριάς  η σωστή γραφή  της λέξης

«Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις», είπε ο αρχαίος σοφός. Γι’ αυτό και εδώ θα επιχειρήσουμε μια αδρή εξέταση δύο ονομάτων, του πανάρχαιου και ελληνικότατου Πελοπόννησος, και του μεταγενέστερου και επίσης ελληνικότατου.

Πελοπόννησος ονομάστηκε από την αρχαιότητα η νοτιότερη χερσόνησος της Ελλάδας και της Ευρώπης. Είναι ενδιαφέρον ότι το όνομα περικλείει κατά τρόπο παράδοξο τη λέξη νησί, δηλ. ένα τμήμα ξηράς που βρέχεται ολόγυρα από θάλασσα. Όμως νησί κατά κυριολεξία έγινε η Πελοπόννησος μόλις το 1893, όταν ανοίχτηκε η διώρυγα της Κορίνθου, το γνωστό σε όλους μας «Αυλάκι». Πριν η χώρα δεν ήταν νησί, δηλ. δεν βρεχόταν γύρω γύρω  από θάλασσα, αφού η συνέχεια της θάλασσας κοβόταν από τον στενό Ισθμό της Κορίνθου, που την ένωνε με τη Στερεά Ελλάδα.

Κι όμως οι αρχαίοι πρόγονοί μας δεν είχαν εντελώς άδικο! Η επιστήμη της γεωλογίας έχει αποδεχθεί ότι σε διάστημα χιλιάδων, αν όχι εκατομμυρίων ετών, της επί της γης ύπαρξής της η Πελοπόννησος δύο φορές έχει αποκολληθεί τελείως από την απέναντι ξηρά και έγινε πραγματικό νησί! Αυτό οφειλόταν στις διάφορες μεταβολές που επέρχονταν στον στερεό φλοιό της γης λόγω των τεκτονικών κατακρημνίσεων και μετατοπίσεων. Η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου επομένως είναι η τρίτη φορά, που με μηχανικά μέσα πλέον στην περίπτωση αυτή, η Πελοπόννησος έγινε και πάλι –όνομα και πράγμα- νησί!

Αξίζει να σημειωθεί ότι η χερσόνησος αυτή πριν ονομαστεί Πελοπόννησος προς τιμήν του βασιλιά της Ήλιδος Πέλοπα, είχε ονομαστεί Πελασγία, προς τιμήν του Πελασγού, και Απία, προς τιμή ενός μυθικού ήρωα που λεγόταν Άπις. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες με τη σοφία τους, χωρίς χάρτες και δορυφορικές φωτογραφίες, όχι μόνο ήξεραν το σχήμα της, ότι δηλαδή έμοιαζε με φύλλο πλατάνου, όχι μόνο είχαν μετρήσει με αρκετή ακρίβεια το εμβαδόν της, αλλά εγνώριζαν ότι οι αποστάσεις μεταξύ του βορειότερου και νοτιότερου, όπως και μεταξύ του ανατολικότερου και δυτικότερου σημείου της ήσαν ακριβώς ίσες!

Το πανάρχαιο όνομα Πελοπόννησος διατηρήθηκε αναλλοίωτο μέχρι των ημερών μας! Όμως, παράλληλα με το καθιερωμένο λόγιο όνομα, σε κάποια άγνωστη εποχή αναπτύχθηκε και το δημώδες όνομα Μορέας (και με συνίζηση Μοριάς), που κι αυτό επέζησε μέχρι των ημερών μας. Κανείς δεν γνωρίζει με ασφάλεια πότε συνέβη αυτό. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι η πρώτη γραπτή πηγή στην οποία αναφέρεται το όνομα είναι του 12ου αιώνα (1111 μ.Χ.) και βρέθηκε σε ένα ελληνικό χειρόγραφο που ανακάλυψε στο Βρετανικό Μουσείο ο Κων. Σάθας. Επίσης γνωρίζουμε ότι αρχικά το όνομα αυτό δεν το έφερε όλη η Πελοπόννησος, αλλά μόνο η περιοχή της Ηλείας. Από τον 15ο αιώνα όμως επεκτάθηκε σε όλη τη χερσόνησο. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι δεν είναι δημιούργημα της Φραγκοκρατίας, γιατί το 1204 που ήρθαν οι Φράγκοι μετά την 4η Σταυροφορία, το όνομα Μορέας υπήρχε.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ  ΟΝΟΜΑΤΟΣ

Πολλά προβλήματα έχει δημιουργήσει η ετυμολογία του νέου ονόματος στους ιστορικούς και γλωσσολόγους, Έλληνες και ξένους. Πρώτος και καλύτερος βέβαια ο πασίγνωστος άσπονδος «φίλος» μας Φαλμεράγερ, ο οποίος έσπευσε να ανακοινώσει τη σλαβική προέλευση του ονόματος Μορέας, ότι δηλαδή προέρχεται από τη σλαβική λέξη μόρε που σημαίνει θάλασσα!! Υπήρξαν και άλλες ερμηνείες από άλλους σοβαρούς μελετητές, οι οποίες όμως ήσαν όλες αβάσιμες και αστήρικτες. Όλες αυτές τις απόψεις μελέτησε και αντίκρουσε ο πατέρας της Γλωσσολογίας Γεώργιος Ν. Χατζηδάκις στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο σοφός αυτός επιστήμονας υποστήριξε το προφανές: ότι το όνομα Μορέας σημαίνει τον τόπο στον οποίο υπάρχουν πολλές μορέες, δηλ. μουριές. Πράγματι τουλάχιστον από τον 12ο αιώνα και μετά η σηροτροφία για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων μεταξιού απαιτούσε καλλιέργεια μουριών σε απέραντες εκτάσεις της χερσονήσου για τα πολύτιμα φύλλα τους.

Η άποψη του Χατζηδάκι έλυσε οριστικά και πειστικά το ζήτημα της ετυμολογίας του Μορέα, επομένως και της ορθογραφίας του, ότι δηλαδή πρέπει να γράφεται με –ο και όχι με –ω. Θα αρκούσε η αναφορά στο περίφημο «Χρονικό του Μορέως» και στις παραλλαγές του, για να καθιερωθεί χωρίς διαφορετική άποψη η γραφή Μορέας και Μοριάς. Όμως για λόγους δυσεξήγητους, ίσως λόγω του κύρους του εθνικού ιστορικού μας Κων/νου Παπαρρηγόπουλου που το έγραφε με -ω, καθιερώθηκε ευρύτατα η γραφή Μωριάς.

Όμως, αυτή η γραφή είναι λανθασμένη και απορριπτέα, αφού οι λέξεις από τις οποίες φαίνεται να προέρχεται είναι ο μωρός (βλάκας), η μωρία (βλακεία), η μώρα (εφιάλτης του ύπνου), το μωρό (νήπιο) και τα συναφή, \Bλέξεις δηλαδή που δεν συνάδουν προς τα πράγματα και δεν ανταποκρίνονται προς την αλήθεια. Επομένως, αφού δεν προτείνεται καμμία άλλη λέξη ως βάση για την ονομασία αυτή, η γραφή Μωρέας, ως προφανώς λανθασμένη και παντελώς αστήρικτη πρέπει να απορριφθεί.

Σήμερα ο φόβος του –ο (που ίσως έκανε τον Παπαρρηγόπουλο και τους μετέπειτα να καθιερώσουν το –ω, για να απομακρυνθούν όσο γινόταν από το σλαβικό μόρε) δεν έχει καμμία ισχύ και βάση, και επομένως όσοι γράφουν δημοσίως, είτε ιδιώτες είτε σύλλογοι, καλό είναι να προτιμούν άφοβα τη λέξη Μορέας ή Μοριάς, που είναι άλλωστε και η μόνη ορθή.

ΗΛΙΑΣ ΒΑΣ. ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ