Το Ολοκαύτωμα της Ανδρίτσαινας το 1826

Στις καταπράσινες πλαγιές του Λυκαίου όρους και σε απόσταση περίπου 200 χιλιομέτρων από την Αθήνα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά η παραδοσιακή κωμόπολη του νομού Ηλείας, η Ανδρίτσαινα. Η ιστορική πόλη, γεμάτη από την λαμπρότητα της παλαιάς ομορφιάς, στέκει εκεί ψηλά στο λημέρι της, στα 760 μέτρα υψόμετρο, αήττητη και περήφανη για την ηχηρή ιστορία της – τη σπουδαία συμβολή της στον αγώνα κατά την Τουρκοκρατία και τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821.

Σε ολόκληρη τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Ανδριτσάνοι δεν εννοούσαν να αναγνωρίσουν την οθωμανική εξουσία και πραγματοποιούσαν επαναστατικά κινήματα για την κατάλυσή της. Πολλοί πατριώτες ενέπνεαν, εξόπλιζαν και τροφοδοτούσαν ανδρείους Έλληνες,  αρματολούς, που είχαν τα λημέρια τους στα ορεινά της Ολυμπίας και ήταν αποφασισμένοι να ζήσουν ελεύθεροι ή να πεθάνουν. Οι ικανοί αγωνιστές εμψυχώνονταν από το όραμα της ανατροπής της τουρκικής κυριαρχίας.

Μοραΐτες προεστοί με επικεφαλής τον επιφανή Ανδριτσάνο Αναστάση Χρήστου, έναν από τους πρώτους της ξεχωριστής «μαγιάς» των Ελλήνων αγωνιστών, είχαν ζητήσει επίσημα, ήδη από το 1727, τη βοήθεια της Ρωσίας για τον ελληνικό ξεσηκωμό. Το κίνημα της ανεξαρτησίας, ωστόσο, γιγαντώθηκε στα 1768-1770. Επαναστατημένοι Ανδριτσάνοι και ορεινοί αγωνιστές της επαρχίας Φαναρίου, με αρχηγό τον Αναστάση Χρήστου και με τη συνδρομή 3.000 ρωσικών όπλων, εξεγέρθηκαν κατά των Τούρκων και κατάφεραν να ελευθερώσουν την περιοχή από την Τουρκιά (1768). Όμως, η επανάσταση στον Μοριά στάθηκε ατυχής. Η επικουρική εκστρατεία του Ορλώφ και οι ανεπαρκώς εφοδιασμένοι Έλληνες του Μοριά δεν κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις καταστροφικές ορδές των Τουρκαλβανών (Φεβρουάριος 1770). Η Ανδρίτσαινα, σημαντική πόλη της επαρχίας Φαναρίου, κάηκε ολοσχερώς. Η φημισμένη σχολή της, ιδρυθείσα προ του 1750, κάηκε. Ο Αναστάσης Χρήστου σουβλίστηκε δημόσια στην Ανδρίτσαινα, οι κάτοικοι σφαγιάσθηκαν, αιχμαλωτίστηκαν ή πουλήθηκαν, ενώ η πόλη υπέστη τρομερές λεηλασίες (Νέον Μαρτυρολόγιον, 1799).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ανδρίτσαινα κατάφερε να αναγεννηθεί από τις στάχτες του 1770 και να συνεχίσει την ιστορική της πορεία. Στις παραμονές της Εθνεγερσίας γνώρισε μεγάλη οικονομική άνοδο. Υπήρξε σημαντικό οικονομικό κέντρο, με εργαστήρια βυρσοδεψίας και υφαντουργίας, εμπόριο και εξαγωγή μετάξης, καθώς και πλούσιες φυτείες. Αλλά ήταν και σημαντική πνευματική εστία. Η περιώνυμη  σχολή της οικοδομήθηκε ξανά το 1783 και μόρφωνε σημαντικό αριθμό μαθητών· κατά το Βρετανό περιηγητή Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, είχε «500 άριστες οικοδομές, όλοι Χριστιανοί». Αυτή η Ανδρίτσαινα, ή η «Χώρα», όπως την αποκαλούσαν, όσο και αν φαίνεται σήμερα δύσκολο να το φανταστούμε, έλαμπε και φώτιζε μια τεράστια περιοχή γύρω από την πόλη. Η Χώρα ήταν έτοιμη για δράση κατά των Τούρκων κατακτητών.

Το Γενάρη του 1821 βρέθηκε στη Μάνη ένας άνθρωπος φτιαγμένος από άλλη πάστα, έτοιμος να αποδυθεί και αυτός στον αγώνα: ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης. Το κεφάλι του ήταν μεγάλο με μακριά μαύρα πυκνά μαλλιά. Φορούσε περικεφαλαία, το δέρμα του ήταν μελαψό, τα μάτια του μικρά και τα φρύδια του πυκνά· το μουστάκι παχύ και η φωνή του βροντώδης, σαν κεραυνός. Ο άνθρωπος αυτός, με την άγρια εμφάνιση, το ατίθασο της φυλής και την πανουργία, άσκησε τεράστια επιρροή στο λαό και του μετέδωσε τη βαθιά του πεποίθηση στη νίκη (Μέντελσον-Μπαρτόλντυ, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, εκδ. Μορφωτική Εταιρία, Αθήνα 1955).

Η Ανδρίτσαινα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση. Τον Μάρτη του 1821, Γορτύνιοι μαχητές υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και στράτευμα ορεινών Ολυμπίων αγωνιστών με αρχηγούς τους Ανδριτσάνους οπλαρχηγούς Τζανέτο Χριστόπουλο και Νικόλαο Ζαριφόπουλο, κατέλαβαν τη γέφυρα του ποταμού Αλφειού κοντά στην Ανδρίτσαινα, προκαλώντας σοβαρές απώλειες (500 νεκροί) στους Τούρκους Φαναρίτες που κατευθύνονταν προς την Τριπολιτσά. Η μάχη του Αλφειού ήταν «η πρώτη  μεγάλη μάχη στην Πελοπόννησο που εδόθη απέναντι ικανής πολεμικής δυνάμεως» (Απομνημονεύματα Φωτάκου, υπασπιστή Κολοκοτρώνη, Ολυμπιακά Χρονικά, τόμος Α΄, 1970) και συνέβαλε τα μέγιστα στην αναζωπύρωση της ελπίδας των υπόδουλων Ελλήνων για την εθνική απελευθέρωση.

Η Ανδρίτσαινα εμφανίζεται στην ιστορία και ως φυτώριο ενός πολύ σημαντικού αριθμού Φιλικών, καπεταναίων και αγωνιστών. Ο πρωτομάρτυρας Αναστάσης Χρήστου, ο θρυλικός Δήμος Μπαρακούρας, ο Αγριόγιαννης, ο λόγιος Νικολόπουλος, ο Φιλικός και αγωνιστής Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (1790-1854), οι αγωνιστές αδελφοί Αντωνόπουλοι, οι Κανελλαίοι, οι οπλαρχηγοί Τζανέτος Χριστόπουλος και Ζαριφόπουλοι είναι ορισμένοι μόνο ανάμεσα σε όλους εκείνους που έχουν κερδίσει μια περίοπτη θέση στο πάνθεον των ηρώων οι οποίοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας.

Μία από τις πολλές συγκλονιστικές στιγμές στην ιστορία της Ανδρίτσαινας είναι η καταστροφή της από τον Ιμπραήμ το Μάϊο του 1826. Ο Αιγύπτιος κατακτητής, «έχοντας υποτάξει ολόκληρο τον Μοριά πλην του Ναυπλίου, των ορέων και της Μάνης», επανήλθε στον Μοριά τον Απρίλιο του 1826 για να ολοκληρώσει την υποταγή του (Διονύσιος Κόκκινος, Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, εκδ. Μέλισσα). Το ιστορικό φιρμάνι που εστάλη στους Ανδριτσάνους, με εντολή του Ιμπραήμ, τους καλούσε να υποταχθούν. Το τελεσίγραφο δεν κλόνισε την ευψυχία των σχεδόν άοπλων αλλά μέχρις αυτοθυσίας αποφασισμένων Ανδριτσάνων να «αποθάνουν ελεύθεροι Έλληνες». Ορδές Τουρκοαιγυπτίων μετέβαλαν σύντομα την πόλη σε ερείπια και στάχτες. Ιερά και κτίσματα ισοπεδώθηκαν, δέντρα και αμπέλια ξεριζώθηκαν, κοπάδια και σοδιές λεηλατήθηκαν, άνδρες, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι κατακρεουργήθηκαν. Όσοι διέφυγαν τρύπωσαν σε απόκρημνες σπηλιές και απάτητα άγρια φαράγγια του Λυκαίου για να σωθούν. Αλαλάζοντας κατά την αποχώρησή τους, οι βάρβαροι πανηγύριζαν για την αποφορά της καμένης γης.

Ημέρα μνήμης η 17η Μαΐου, αποφράδα επέτειος του ολοκαυτώματος του 1826. Η ανείπωτη καταστροφή της αρχοντικής πόλης έγραψε μιαν ακόμη ένδοξη σελίδα στη λαμπρή, όσο και αιματοβαμμένη ιστορία της Ανδρίτσαινας, φωτεινή ψηφίδα στον ελληνικό αγώνα της ανεξαρτησίας.

Θεανώ Βλασοπούλου

ΠΗΓΕΣ:

Διονύσιος Κόκκινος,Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, εκδ. Μέλισσα

Μέντελσον- Μπάρτολντυ, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, εκδ. Μορφωτική Εταιρία, Αθήνα 1955

Ολυμπιακά Χρονικά, τόμος Α’, 1970

olympias. lib.uoi.gr/jspui/bitstream/123456789/5774/1/Δ.Δ. Γαργαλιάνος Ιωάννης